Waarom noemde Nederland de koloniale oorlog in Indonesië ‘politionele acties’?

'politionele acties'
Waarom noemde Nederland de koloniale oorlog in Indonesië ‘politionele acties’?

Gepubliceerd: 11-10-2016

Laatste update: 15-01-2024

De militaire acties van Nederland tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd tussen 1945 en 1949 worden door de Nederlandse regering lange tijd ‘politionele acties’ genoemd. Een verhullende term die de pijnlijke realiteit van een bloedige koloniale oorlog wegmoffelt. Tot op de dag van vandaag houdt het de gemoederen bezig. Wat is er precies gebeurd en waarom ligt deze term nog steeds zo gevoelig?

Redacteur: Laurens Bluekens

Hoe begint de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd?

Indonesië is lange tijd een Nederlandse kolonie geweest onder de naam Nederlandsch-Indië. Tot aan de Tweede Wereldoorlog breidt Nederland zijn invloed op de Indonesische eilanden steeds verder uit. Maar de roep om onafhankelijkheid wordt ook groter.

positie van indonesië op de wereldkaart

De ligging van Indonesië.

De nationalistische gevoelens worden tijdens de Japanse bezetting in de Tweede Wereldoorlog alleen maar sterker. De belangrijkste groep nationalisten is de Indonesische Nationalistische Partij van Soekarno. Hij roept op 17 augustus 1945, twee dagen na de overgave van Japan, de Indonesische onafhankelijkheid uit: de Republiek Indonesië is geboren.

Soekarno roept op 17 augustus 1945 de onafhankelijke republiek Indonesië uit.

Soekarno tekent de onafhankelijkheidsverklaring

Soekarno tekent de onafhankelijkheidsverklaring.

Er breekt een chaotische en gewelddadige periode aan. Nationalistische groeperingen en revolutionaire jongeren rekenen af met alle buitenlandse inmenging. Deze zogeheten Bersiap- of Revolusi-periode kost het leven aan duizenden mensen, waaronder veel (Indische) Nederlanders en pro-Nederlandse Indonesiërs en Chinezen.

Hoe reageert Nederland op het uitroepen van de onafhankelijkheid?

Nederland erkent de Indonesische onafhankelijkheid eerst niet. Onderhandelingen tussen Indonesië en Nederland mislukken en de spanning loopt op. De Nederlandse staat wil daarom met militaire actie orde op zaken stellen: de eerste 'politionele actie' begint op 21 juli 1947 en is erop gericht de delen van Java en Sumatra te heroveren die zijn ingenomen door de troepen van Soekarno.

Meer dan zeventig jaar na dato is de herinnering aan de strijd springlevend.

Zowel in Nederland als vanuit de Verenigde Naties klinkt flinke kritiek op het gewelddadige militaire ingrijpen. In Amsterdam vinden enkele massale demonstraties tegen de acties plaats. Onder druk van de Verenigde Naties wordt op 5 augustus 1947 een wapenstilstand afgekondigd.

Nieuwe onderhandelingen leveren niets op. Ondertussen blijven verschillende gewapende nationalistische groepen de Nederlandse troepen in Indonesië bestoken met guerrilla-acties. Nederland besluit nog een tweede 'politionele actie' te beginnen in december 1948. Soekarno en andere leiders van het onafhankelijke Indonesië worden gevangen genomen. Maar ook deze keer wordt de actie afgeblazen onder druk van de Verenigde Naties. Op 27 december 1949 erkent Nederland uiteindelijk de Indonesische onafhankelijkheid.

Protest tegen de politioneleacties

Nederlanders demonstreren tegen de politionele acties.

Waarom worden de militaire acties ‘politionele acties’ genoemd?

De twee 'politionele acties' zijn onderdeel van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog tussen 1946 en 1949. Maar de Nederlandse regering wil in die tijd niet spreken van oorlog. In de toenmalige opvatting vond oorlog uitsluitend tussen twee staten plaats en Nederland wilde Indonesië niet erkennen als staat.

"Als je ziet hoe dankbaar de inlanders zijn voor een beetje eten of een sigaret."

Nederland kiest voor het veel vriendelijker klinkende ‘politionele acties’, alsof het gaat om een actie van de politie om Nederlands-Indië weer onder controle te krijgen. Daarmee werkt de term verhullend. Het moffelt een pijnlijke realiteit weg: een bloedige, door Nederland begonnen, koloniale oorlog. Nederland creëert met de term ‘politionele acties’ een beeld van zichzelf als de bevrijder, in plaats van de agressor.

nederlandse soldaten op weg naar indonesië

Nederlandse soldaten vertrekken naar Indië.

Waarom liggen de 'politionele acties' zo gevoelig?

Tijdens en rondom de ‘politionele acties’ hebben Nederlandse soldaten oorlogsmisdaden begaan, die de Nederlandse regering lange tijd heeft ontkend en weggewuifd. Een paar jaar na de gebeurtenissen onderzoeken twee juristen in opdracht van de Nederlandse staat de oorlogsmisdaden van Nederlanders in Nederlands-Indië. Maar de regering besluit de bevindingen niet openbaar te maken.

In 1969 zorgt een uitzending van het VARA-programma Achter Het Nieuws voor grote opschudding. Oorlogsveteraan Joop Hueting vertelt als een van de eersten openlijk over de oorlogsmisdaden die de Nederlanders hebben begaan, zoals martelingen, verkrachtingen, het neerschieten van krijgsgevangenen en het doorzeven met kogels van kampongs. Andere Indië-veteranen nemen Hueting zijn onthullingen niet in dank af: hij moet met zijn gezin onderduiken vanwege doodsbedreigingen.

“Dat waren geen incidentele gevallen. Dat was de normale gang van zaken.”

Het interview maakt zoveel los dat de Tweede Kamer de regering om opheldering vraagt. Een historicus maakt in een eerste inventarisatie, de ‘Excessennota’, melding van tientallen misstanden. Maar de regering blijft spreken van ‘excessen’ – uitzonderingen – in plaats van ‘oorlogsmisdaden’ en ziet niets in een uitgebreider onderzoek.

'Politionele acties'

In een in 2012 opgedoken interview geeft kapitein Raymond Westerling toe dat er onder zijn verantwoordelijkheid oorlogsmisdaden plaatsvonden.

Poncke Princen werd als Nederlandse soldaat naar Nederlands-Indië gestuurd, maar deserteerde om te vechten voor Indonesië. Zijn terugkeer naar Nederland leidde tot veel discussie.

Herstelt de Nederlands-Indonesische relatie zich nog na de 'politionele acties'?

Nederland ligt lange tijd overhoop met Indonesië. Onder andere de onafhankelijkheidsdatum is een punt van discussie: Nederland houdt vast aan 27 december 1949, terwijl Indonesiërs die dag jaarlijks op 17 augustus vieren. Op die dag in 1945 riep Soekarno immers de onafhankelijkheid uit.

Pas in de jaren 2000 erkent Nederland 17 augustus 1945 als onafhankelijkheidsdatum en betuigt het kabinet spijt voor de gewelddadigheden. Maar excuses voor de wreedheden van Nederlandse soldaten blijven uit. In 2020 maakt Koning Willem-Alexander tijdens een staatsbezoek aan Indonesië wel zijn excuses voor de Nederlandse militaire geweldsontsporingen.

Oorlogsmisdaden

In 2012 duiken voor het eerst duidelijke foto’s op van executies die Nederlandse soldaten tussen 1945 en 1949 uitvoerden in Nederlands-Indië.

Acteur en fotograaf Thom Hoffman houdt zich sindsdien bezig met het verzamelen van duizenden foto’s van het dagelijks leven maar ook van mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdaden in Nederlands-Indië.

Nabestaanden van de slachtoffers van Nederlandse oorlogsmisdaden claimen miljoenen van de Nederlandse staat.

De Nederlandse regering voelt lange tijd niets voor een diepgaand onderzoek naar de vraag of er sprake was van systematisch geweld en stopt het onderwerp het liefst in de doofpot. In 2009 spannen weduwen en slachtoffers van het bloedbad van Rawagede een rechtszaak aan om een schadevergoeding af te dwingen. Nederland besluit uiteindelijk te schikken. Er wordt een schadevergoeding van 20.000 euro per persoon overeengekomen. Later volgen ook schadevergoedingen voor andere bloedbaden, bijvoorbeeld voor executies in Zuid-Sulawesi

Pas zeventig jaar na de gebeurtenissen geeft de Nederlandse staat steun aan een breed onderzoek naar het Nederlandse geweld. De uitkomst wordt in 2022 verwacht.

nabestaanden van slachtoffers van de executies in zuid-sulawesi
Kinderen van de slachtoffers van de executies in Zuid-Sulawesi tijdens de rechtszaak.

In het kort

  • Indonesië is lange tijd een Nederlandse kolonie. Na de Japanse bezetting in de Tweede Wereldoorlog roepen nationalisten de Indonesische onafhankelijkheid uit op 17 augustus 1945.

  • Met twee militaire campagnes in 1947 en 1948 probeert Nederland de voormalige kolonie te heroveren. Deze campagnes noemt Nederland ‘politionele acties’, een omstreden term. Pas in 1949 erkent Nederland de onafhankelijkheid van Indonesië.

  • De naam ‘politionele acties’ is een verhullende term voor een bloedige door Nederland begonnen koloniale oorlog.

  • Tijdens en rondom de ‘politionele acties’ hebben Nederlandse soldaten oorlogsmisdaden begaan, die lang zijn ontkend en weggewuifd. Tot op de dag van vandaag houdt het de gemoederen bezig.

  • Nederland ligt lange tijd overhoop met Indonesië en stopt het onderwerp het liefst in de doofpot. Na schadevergoedingen en excuses steunt de staat nu ook een breed onderzoek naar de gebeurtenissen. 

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Laurens Bluekens

Ook interessant

om te weten