Wie was Roald Dahl?
Gepubliceerd: 9-11-2016
Laatste update: 20-02-2023
De Grote Vriendelijke Reus, Sjakie en de Chocoladefabriek en De Fantastische Meneer Vos: wie kent de verhalen niet? De Britse schrijver Roald Dahl is al meer dan 30 jaar dood, maar zijn fantasierijke kinderboeken zijn nog steeds populair. Van Dahl wordt vaak gezegd dat hij altijd in contact is gebleven met het kind in zichzelf, maar achter dat beeld gaat een leven vol dramatische gebeurtenissen schuil. En niet iedereen vond de schrijver even aardig.
Redacteur: Laurens Bluekens
Wie was Roald Dahl?
Als kind van Noorse ouders wordt Roald Dahl op 13 september 1916 geboren in Llandaff, Wales. Zijn voornaam komt van Roald Amundsen, een Noorse ontdekkingsreiziger die leefde van 1872 tot 1928. De reeks van dramatische gebeurtenissen die Roald Dahl meemaakte, begint op zijn derde. Op die leeftijd overlijden kort na elkaar zijn oudere zusje en zijn vader – die laatste van verdriet, zeggen sommigen. Als jongetje maakt Dahl ook een ernstig auto-ongeluk mee, waarna een dokter zijn gewonde neus moet oplappen.
Dahl choqueert graag de mensen om zich heen. Op zijn negende stopt hij in een snoepwinkeltje bijvoorbeeld een dode muis in een pot toverballen, om de onaardige eigenaresse een hak te zetten.
‘Vaak wist je niet of hij iets serieus meende of niet.’
Op kostschool wordt hij geslagen door medescholieren en leraren. Uit deze ervaringen haalt Dahl veel inspiratie voor zijn latere kinderboeken – denk bijvoorbeeld aan de onaardige leraren in Matilda. De kostschool waar Dahl verblijft, ontvangt zo nu en dan doosjes nieuwe chocoladesoorten van de grote snoepwarenfabrikant Cadbury. De scholieren mogen hiervan proeven en dat leidt bij Dahl tot de ideeën voor Sjakie en de Chocoladefabriek.
Na zijn schoolcarrière heeft zijn moeder een vervolg als student in gedachten, maar daar voelt Dahl niet voor. Liever gaat hij op zoek naar het avontuur, in Afrika of China. In 1932 – hij is dan nog maar zestien jaar oud – gaat hij op olie-expeditie en niet veel later volgt een baan bij Shell Oil Company in Tanzania, waar hij tot in 1939 blijft. In dat jaar besluit hij bij de Royal Airforce, de luchtmacht van het Verenigd Koninkrijk, te gaan als vliegenier. In die hoedanigheid maakt hij weer een ernstig ongeluk mee, want op zijn eerste officiële dag in gevecht crasht Dahl met zijn toestel in de woestijn van Noord-Afrika. Dahl is zwaargewond maar zal daarna nog als vliegenier in actie komen boven Griekenland. Zijn gezondheid laat hem ondertussen in de steek. Dahl heeft hevige buik- en rugpijnen en in veel van zijn vingers zit nog maar weinig gevoel. Zelf gelooft Dahl dat de vliegtuigcrash zijn hersenen zo heeft beïnvloed dat hij veel fantasierijker kan denken en schrijven.
Na de oorlog trouwt Dahl met actrice Patricia Neal. Het stel krijgt vijf kinderen. Met de rampspoed rondom Dahl is het nog niet gedaan. Nog maar enkele maanden oud, wordt Dahls zoontje Theo in New York hard geraakt door een taxi. Het jongetje houdt lange tijd last van een hersenaandoening. Op zevenjarige leeftijd overlijdt Dahls dochtertje Olivia aan een hersenontsteking, en zijn vrouw Patricia Neal ligt door een beroerte weken in een coma. Om zijn echtgenoot en zoontje te helpen, ontwikkelt Dahl op eigen houtje allerlei medische snufjes die later op grote schaal gebruikt worden voor andere patiënten. Zijn belangrijkste uitvinding is een soort ventiel ter behandeling van een waterhoofd. De onnavolgbare taal die zijn vrouw na de coma uitslaat, vormt Dahls inspiratie voor het gekke taaltje – snoskommer, winkelpoot, schurfsluiper, mensbaksel – dat de GVR spreekt.
Door het vliegtuigongeluk zal Dahl zijn hele leven ziek en zwak blijven. Omdat hij een kunstheup heeft, kan hij alleen in een speciale stoel schrijven. Dahl schrijft veel van zijn boeken in een tuinhuisje, want alleen daar kan hij zich helemaal afsluiten van de werkelijkheid.
'Het is vreselijk comfortabel en rustig'.
Wat heeft Roald Dahl allemaal geschreven?
Dahl begint zijn carrière in de jaren veertig van de vorige eeuw als schrijver van boeken en verhalenbundels voor volwassenen met bijvoorbeeld Over to You en Switch Bitch, maar een echte doorbraak beleeft hij daarmee niet. Dahl schrijft in die tijd ook voor tijdschriften, bijvoorbeeld voor de Playboy.
'De meester van de wonderlijke, griezelige en grappige verhalen leidde zelf ook een leven dat leest als een spannend jongensboek.'
Dahl oogst pas echt lof met zijn kinderboeken, waaraan hij pas begint te schrijven als hij ver in de veertig is. Hij was op het idee gekomen om kinderboeken te schrijven toen hij merkte dat hij het leuk vond om voor zijn kinderen onnozele verhaaltjes te verzinnen en voor te lezen.
De kinderboeken van Roald Dahl zijn erg fantasierijk en zitten vol humor en griezelige situaties, maar ze lopen vrijwel allemaal goed af. Veel van zijn boeken staan in het teken van kinderen die het opnemen tegen sadistische en hebberige volwassenen. Een van zijn bekendste boeken is De Grote Vriendelijke Reus uit 1982, waarin een meisje wordt ontvoerd door een grote reus. De reus eet het meisje niet op en blijkt zelfs heel vriendelijk te zijn. Hij spreekt bovendien een heel vreemd taaltje – ‘smeerkikker’, ‘wokwikkels’, ‘slobbonkig’ – en bewaart dromen en nachtmerries in potjes. Er wordt wel gezegd dat Dahl zelf model stond voor de Grote Vriendelijke Reus, want hij was bijna twee meter lang.
Smeerkikker, wokwikkels, slobbonkig.
Roald Dahl
Ook Sjakie en de Chocoladefabriek uit 1964 is beroemd. Daarin gaat het jongetje Sjakie op bezoek bij Willy Wonka, die een snoepfabriek heeft waarin allerlei gekke mannetjes rondlopen – de Oempa Loempa’s. Eenmaal binnen maakt Sjakie met een aantal andere kinderen allerlei avonturen mee en ziet hij een hoop wonderlijke dingen, zoals heet ijs, een chocoladerivier en een snoepje dat altijd zijn smaak behoudt.
In De Heksen van 1983 is een jongetje getuige van een geheime bijeenkomst van een groep vrouwen, die zich als de deuren zijn gesloten ontpoppen tot heksen met vreselijke haakneuzen en pukkels. De heksen haten kinderen en zijn van plan ze allemaal te veranderen in muizen, door een toverdrankje door chocolaatjes te mengen.
'Een echte heks heeft evenveel plezier in het uitroeien van kinderen als jij in het eten van een bord aardbeien met slagroom.'
Het hoofdpersonage Matilda uit het gelijknamige boek uit 1988, een slim en bijzonder meisje dat almaar wil lezen en bijzondere krachten heeft, zet het gemene gedrag van haar ouders en andere personages in het boek betaald met allerlei streken. Zo lijmt ze de hoed van haar vader vast met secondelijm als hij een boek verscheurt – want van haar ouders mag Matilda niet lezen of naar de bibliotheek. In Juf Engel vindt Matilda eindelijk iemand die wel aandacht voor haar heeft, en voor haar intelligentie en bijzondere karakter.
'De ouders beschouwden Matilda als weinig meer dan een korstje: iets wat je een tijdje geduldig moet verdragen, tot je het van het wondje kunt afkrabben en wegknippen.'
Ook De Griezels, De Reuzenperzik en De Fantastische Meneer Vos zijn erg bekend. Bijna alle kinderboeken van Dahl zijn verfilmd, en ze zijn in tientallen talen vertaald.
De donkere, bizarre kant van Roald Dahls kinderboeken haalde de schrijver volgens experts direct uit zijn eigen ervaringen als vliegenier en uit de rampspoed waarmee hij altijd leek te zijn omringd. Hij zou vooral getraumatiseerd zijn door het besluit van zijn moeder om hem tegen zijn wil in naar een kostschool te sturen – precies daarom zou hij in zijn boeken volwassenen laten opeten.
Dahl met zijn vrouw Patricia Neal.
Was Roald Dahl een aardige man?
Niet alleen de kinderboeken van Roald Dahl zijn bijzonder, ook zijn persoon is veelbesproken. Hij zou meer van kinderen houden dan van volwassenen. Gevraagd naar hoe hij toch zulke fantastische kinderboeken schreef, zeggen veel experts dat Dahl er tot aan zijn dood in slaagde om contact te houden met het kind in hem. Volgens zijn Nederlandse uitgever vond Dahl zijn leven na zijn jeugd niet meer interessant.
'Deze man was altijd ziek, daarom denk je dat hij niet dood gaat.'
Volgens sommigen zou Roald Dahl zelfs onaardig zijn tegen volwassenen. Net als in zijn boeken terugkomt, was hij de ene keer warm, en de andere keer erg onaardig en gemeen. Zo zou hij de redacteuren waarmee hij voor zijn boeken samenwerkte pesten, was hij onaardig tegen vrouwen en stuurde hij zijn eigen kinderen ook naar een kostschool – ondanks zijn eigen slechte ervaringen daar.
In de biografie die Jeremy Treglown van Dahl schreef, beschrijft hij een situatie op een chic diner waarbij Dahl zich verveelt. Terwijl iedereen het naar zijn zin heeft en met elkaar aan de praat is, richt Dahl zich tot een onbekende een paar stoelen verderop en vraagt zich zeer luidruchtig af of diegene besneden is of niet. "Dahl was bekend om zijn humor en zijn horror, zijn anarchisme en zijn conservatisme," zegt Treglown.
'Hij is eigenlijk een reus die ook maar door- en doorgaat, want zijn boeken zullen altijd gelezen blijven.'
Andere kritieken op Dahl zijn serieuzer. Volgens sommigen zou Dahl antisemitisch zijn en gedreven door lust en jaloezie. "Joden hebben een karaktertrek die vijandigheid oproept, misschien hebben ze zelfs een soort gebrek aan vrijgevigheid tegenover niet-joden," zou hij eens gezegd hebben. De boeken van Dahl blijven populair, maar op het internet zijn verschillende blogs te vinden waarin Dahl-liefhebbers die zijn antisemitische uitlatingen lezen zijn boeken opeens een stuk minder leuk vinden.
Op 23 november 1990 overlijdt Dahl aan leukemie. Er zijn dan inmiddels tientallen miljoenen exemplaren van zijn kinderboeken verkocht en hij heeft talloze kinderboekenprijzen gewonnen, in allerlei landen. Ook in Nederland, waar hij maar liefst vijf zilveren griffels – voor een buitenlandse schrijver de hoogste prijs – in de wacht sleepte.
In het kort
Roald Dahl is schrijver van talloze succesvolle kinderboeken, waaronder De Grote Vriendelijke Reus, Sjakie en de Chocoladefabriek en De Fantastische Meneer Vos.
Fantasie, humor en griezelen staan centraal in zijn kinderboeken. Kinderen spelen meestal de hoofdrol en volwassenen zijn vooral wreed en hebberig.
Dahl verloor op jonge leeftijd zijn zusje en vader, ging naar een strenge kostschool en maakte als gevechtsvliegenier een crash mee. Hij verloor een van zijn kinderen en zijn echtgenoot lag een tijd in coma.
De schrijver had ook een donkere kant. Dahl zou volwassenen niet interessant vinden en onaardig tegen hen zijn. Hij hield ervan om te choqueren en kwam soms antisemitisch uit de hoek.
