De ‘lege’ bedrijfjes die in belastingparadijzen worden opgericht, worden meestal beheerd door trustmaatschappijen. Dat zijn bedrijven die geld verdienen door buitenlandse bedrijven of personen te helpen om zich te vestigen in belastingparadijzen en hen ook  het ‘runnen’ van deze lege bedrijfjes uit handen te nemen. Om als echt bedrijf gerekend te worden moeten de lege bedrijfjes vaak wel aan een aantal voorwaarden voldoen en het bedrijf wat aankleden (in jargon: het bedrijf moet wel ‘voldoende substantie’ hebben), bijvoorbeeld door één persoon op de loonlijst te zetten, of het simpelweg hebben van een postbus. Bedrijven die alleen op papier in een land gevestigd zijn om het gunstige belastingklimaat, worden daarom ook wel brievenbusfirma’s genoemd.

Sommige rijke personen kiezen er wel voor om met hun hele hebben en houden naar een andere plek te verkassen om daar gebruik te maken van de lage belastingen. Sinds jaar en dag verhuizen rijke Nederlanders bijvoorbeeld naar Vlaamse plaatsen die net over de Belgische grens liggen, of bijvoorbeeld naar Monaco.

Er zijn ook rijke Nederlanders die niet verkassen, maar wel gebruik maken van het gunstige belastingklimaat elders.

Zo loopt de Nederlandse schatkist veel inkomsten mis. Dat schiet bij veel mensen in het verkeerde keelgat omdat de meeste burgers en kleine bedrijven gewoon netjes overal belasting over afdragen. Waarom zouden rijke personen of multinationals, die onderdeel zijn van hetzelfde land en gebruik maken van dezelfde voorzieningen die daarbij horen, dat dan niet hoeven te doen? In vergelijking met burgers en kleine bedrijven profiteren multinationals dan onevenredig veel van allerlei fiscale constructies. Gebruikmaken van belastingparadijzen is niet illegaal, maar zorgt om deze reden toch voor veel ergernis.

Andere kritiek op belastingparadijzen is dat ze gebruikt worden om geld wit te wassen: criminelen kunnen ‘vuil geld’ – bijvoorbeeld verdiend met handel in drugs – in belastingparadijzen vaak probleemloos legaal stallen: ze hoeven aan niemand uit te leggen hoe ze aan dat geld zijn gekomen. Sommige belastingparadijzen hebben ook een bankgeheim, waardoor zij niet verplicht zijn informatie te verstrekken over wie en welke bedrijven bankrekeningen en bedrijven in hun land hebben geregistreerd. Ook worden belastingparadijzen regelmatig in een adem genoemd met fraude en het financieren van terrorisme.

Anderen wijzen weer op de voordelen die belastingparadijzen hebben van de vestiging van de vele lege bedrijfjes. De bedrijven zijn daar met hun activiteiten weliswaar niet echt gevestigd, wel zorgen ze voor werkgelegenheid en inkomsten omdat juristen en financiële experts voor hen allerlei constructies bedenken om uiteindelijk zo weinig mogelijk belasting te hoeven betalen. Bij de trustkantoren die de lege bedrijfjes beheren, werken bovendien ook een hoop mensen. En bedrijven die zich eerst in een land vestigen met alleen een brievenbus, zouden zich ooit met een echte vestiging kunnen melden.

En uit de Panama Papers, een grote hoeveelheid vertrouwelijke documenten van het Panamese bedrijf Mossack Fonseca die in april 2016 werden gelekt, blijkt ook dat Nederland populair is als belastingparadijs voor multinationals. Uit de documenten blijkt dat Nederland met meerdere multinationals gunstige belastingdeals heeft gesloten en dat criminelen en oliebaronnen graag gebruik maken van de ‘Nederlandse route’.

Voor multinationals is Nederland vooral interessant omdat Nederland geen belasting heft over royalty’s en er ook geen belasting hoeft te worden betaald over dividend van dochterondernemingen. Het kabinet-Rutte III stelt in oktober 2017 voor de dividendbelasting zelfs helemaal af te schaffen. Bedrijven zouden voortaan geen 15 procent meer aan de Belastingdienst hoeven te betalen van het dividend dat zij jaarlijks aan hun aandeelhouders uitkeren. Maar dat voornemen levert zoveel maatschappelijke onrust op dat het kabinet dit voornemen uiteindelijk weer intrekt. 

Nederland is ook interessant omdat het veel belastingverdragen met andere landen heeft en er een grote dienstensector is die bedrijven kan helpen bij het bedenken en opzetten van fiscale constructies. Het Nederlandse belastingstelsel is erop gericht winsten waarover in het buitenland al belasting is betaald, niet nogmaals te belasten.

Door Nederlandse brievenbusfirma’s zou jaarlijks zo’n 4000 miljard euro stromen en er zouden ongeveer 15.000 brievenbusfirma’s gevestigd zijn in Nederland. In die zin kan Nederland een belastingparadijs genoemd worden – voor rijke personen en multinationals heeft ons land een gunstig vestigingsklimaat. Maar anders dan bekende belastingparadijzen als de Kaaimaneilanden en de Seychellen, is Nederland geen eindbestemming voor het geld van rijke mensen en multinationals, maar meer een doorvoerhaven: als tussenstap in een langere fiscale route die er uiteindelijk in resulteert dat er minder belasting afgedragen hoeft te worden. Op die manier verschilt Nederland van ‘klassieke’ belastingparadijzen en zou je kunnen zeggen dat Nederland geen echt belastingparadijs is, maar meer een voorportaal naar eindbestemmingen waar de fiscale regelgeving nóg aantrekkelijker is. Bovendien betalen alle bedrijven in Nederland belasting – ook de brievenbusfirma’s. Op Bermuda of op de Kaaimaneilanden hoeft meestal helemaal geen belasting te worden betaald.

De discussie of Nederland een belastingparadijs is en of dat wenselijk is, is de laatste jaren goed op gang gekomen. Sommige mensen vinden dat Nederland zich niet zou moeten lenen voor bedrijven die zich hier alleen op papier vestigen om te kunnen profiteren van het voordelige belastingstelsel, terwijl burgers en kleine bedrijven gewoon overal netjes belasting over betalen. Voor hen is het dus een morele kwestie: het is oneerlijk, zeker gezien het feit dat de multinationals wel profiteren van bijvoorbeeld de Nederlandse infrastructuur. Bovendien loopt de Nederlandse schatkist geld mis om het land verder te verbeteren. Anderen wijzen erop dat de brievenbusfirma’s in Nederland juist voor veel werkgelegenheid en extra inkomsten zorgen.

Al in 2009 verschijnt Nederland op een Amerikaanse zwarte lijst van belastingparadijzen. Hulporganisatie Oxfam Novib plaatst Nederland eind 2016 zelfs op plaats drie in een lijst van grootste belastingparadijzen ter wereld. Alleen Bermuda en de Kaaimaneilanden staan er boven. Andere Europese landen op de lijst zijn Zwitserland, Ierland, Luxemburg en Cyprus.

In de lente van 2015 kondigt de OESO, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, een plan aan om belastingontwijking wereldwijd aan te pakken. Volgens de organisatie moet er een eind komen aan belastingparadijzen en fiscale sluiproutes omdat overheden daardoor jaarlijks veel belastinginkomsten missen. De OESO wil bijvoorbeeld dat bedrijven zich alleen mogen inschrijven in een land als ze daar ook echt economische activiteiten ontplooien: alleen een brievenbus is niet meer voldoende. Voorlopig blijft het bij plannen, want de OESO kan landen niet verplichten bepaalde wetten aan te nemen. In reactie op het plan van de OESO, heeft staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes laten weten dat Nederland in de toekomst ‘een deel van de brievenbusmarkt’ zal kwijtraken.

Den Haag treft tot op heden geen ingrijpende maatregelen om de rol van Nederland als fiscaal aantrekkelijke doorvoerhaven voor multinationals te veranderen. Soms lijkt er meer politiek draagvlak te komen voor maatregelen. Naar aanleiding van de Panama Papers stemt een kleine meerderheid van de Tweede Kamer voor een voorstel van de PvdA en GroenLinks om een parlementaire enquête te houden over belastingroutes die via Nederland lopen. Rondom de publicatie van de Panama Papers belooft minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem dat Nederland in de toekomst “onderdeel wil worden van de oplossing” van belastingontwijking door multinationals via Nederland.

Maar het kabinet-Rutte III neemt meteen aan het begin van zijn regeerperiode in oktober 2017 een omstreden maatregel: de dividendbelasting wordt afgeschaft. Bedrijven hoeven voortaan niet meer 15 procent in te houden van het dividend dat ze jaarlijks aan hun aandeelhouders uitkeren. Buitenlandse beleggers gaan er zo'n 1,4 miljard op vooruit door de maatregel die volgens premier Rutte nodig is om het vestigingsklimaat van Nederland aantrekkelijk te houden. Volgens Rutte creëert het kabinet hiermee banen, de linkse oppositiepartijen noemen de maatregel "een cadeautje voor Wall Street". De aangekondigde maatregel wekt veel maatschappelijke woede op. Als Unilever bovendien besluit haar Britse hoofdkantoor niet naar Rotterdam te verhuizen, trekt het kabinet uiteindelijk in oktober 2018 de aangekondigde maatregel weer in. 

Op 26 maart 2019 stemt het Europees Parlement met grote meerderheid in met een motie die stelt dat Nederland beschouwt moet worden als een belastingparadijs. De motie is afkomstig van PvdA-Europarlementariër Paul Tang. Ook landen als Ierland, Luxemburg, Malta en Cyprus moeten op de zwarte lijst van belastingparadijzen volgens het parlement. De actie is een vooralsnog vooral een politiek signaal aan de regeringen. De Europese ministers van Financiën maken de uiteindelijke beslissing over de zwarte lijst van belastingparadijzen. 

Sinds 1 januari 2024 is een deel van de Wet minimumbelasting in Nederland ingegaan. 139 landen willen met deze wet samen belastingontwijking tegengaan. In deze wet staat dat multinationals met een omzet van €750 miljoen of meer altijd minimaal 15% belasting over hun winst moeten betalen. Als bijvoorbeeld een dochterbedrijf minder dan 15% belasting betaalt in het buitenland, moet het moederbedrijf in Nederland extra belasting betalen. Dit lijkt een goede manier om wereldwijd meer belastinginkomsten te krijgen, maar er zitten ook nadelen aan. Zo komt er veel administratie bij kijken, ook voor landen die nu al minimaal 15% belasting rekenen. Daarnaast komen er veel kosten kijken bij het uitvoeren van deze wet.