Waarom is Rembrandt onze grootste schilder?
Gepubliceerd: 14-8-2017
Laatste update: 29-03-2024
Tegenwoordig zien we Rembrandt van Rijn (1606-1669) als een van de grootste schilders die Nederland ooit gekend heeft. Maar tijdens zijn leven is er veel kritiek op zijn manier van schilderen. Hoe is hij dan toch een van onze grootste schilders geworden?
Redacteur: Sjoerd Huismans
Hoe was de jeugd van Rembrandt?
Op 15 juli 1606 wordt Rembrandt van Rijn geboren in Leiden. Hij is het negende kind van molenaar Harmen Gerritsz van Rijn en Neeltgen Willemsdr. van Zuytbrouck, een rijke bakkersdochter. Rembrandts ouders sturen hem op zijn veertiende naar de universiteit van Leiden, maar Rembrandt wil dan al liever schilderen. In die tijd doen jonge schilders een soort stage bij ervaren schilders. Dat noemen we “in de leer gaan”. Rond 1620 gaat Rembrandt in de leer bij Jacob van Swanenburgh. Van Swanenburgh heeft lang in Italië gewoond en gewerkt. In 1625 gaat Rembrandt naar Amsterdam, om zijn opleiding voort te zetten bij Pieter Lastman.
Rembrandts jeugd en zijn eerste werken.
Ook Lastman is navolger van Italiaanse kunst. Italiaanse schilders als Caravaggio beginnen in deze tijd heel realistisch te schilderen, met gebruik van grote licht-donker-tegenstellingen om een dramatisch effect te creëren. Deze nieuwe stijl noemen we barok. Dankzij zijn leermeesters gaat Rembrandt ook zo waarheidsgetrouw mogelijk schilderen, zonder dingen mooier te maken dan ze eigenlijk zijn. En hij gaat ook experimenteren met lichtval.
De roeping van Matteüs (ca. 1599-1600) van Caravaggio.
Waarom verhuist Rembrandt naar Amsterdam?
Rembrandt gaat na zijn opleiding eerst in zijn thuisstad Leiden werken. Maar daar verkoopt hij maar weinig werk, waarschijnlijk door de hoge prijs die hij voor zijn schilderijen vraagt. In Amsterdam is er meer werk voor Rembrandt. Amsterdam is dan een snelgroeiende stad waar de handel bloeit. Dat komt onder meer door de handelsroutes van de VOC die koopwaar zoals kruiden uit Indië halen. Kooplieden gaan ineens veel geld verdienen. Dat is goed nieuws voor schilders: als je een portret van een beroemde schilder hebt, kun je je als koopman je status laten zien. In 1632 vestigt Rembrandt zich daarom definitief in Amsterdam.
Eén van de opdrachten die Rembrandt in Amsterdam krijgt, komt van het stel Marten en Oopjen, ze zijn telgen uit twee rijke koopmansfamilies en willen hun kersverse huwelijk met een portret bekronen. Het befaamde schilderij toont hen waarschijnlijk in hun huwelijkskleding. Een andere opdracht komt van een beroemde arts: Nicolaes Tulp. Rembrandt schildert De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp in 1632. Het is zijn eerste groepsportret.
Rembrandt trouwt in 1634 met Saskia van Uylenburgh. Zij is een nicht van een belangrijke kunsthandelaar. Via zijn vrouw komt Rembrandt tussen de hogere klassen van de bevolking terecht. Zo krijgt hij er veel klanten bij. Rembrandt gebruikt zijn verdiende geld om een atelier op te richten waar hij leerlingen in dienst neemt. Veel van zijn leerlingen worden later zelf beroemde schilders.
Het eind van Rembrandts Leidse periode en het begin van zijn tijd in Amsterdam, met hoogtepunten uit zijn werk als De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp (1632).
Wat maakt de kunst van Rembrandt zo bijzonder?
De schilderijen van Rembrandt zijn heel levendig. Andere schilders maken hele saaie, stijve portretten. De afgebeelde personen wilden altijd allemaal op de voorgrond precies even groot op een groepsportret staan. Zo lijken ze allemaal erg belangrijk. Rembrandt doet daar niet aan. De personen staan door elkaar heen en poseren niet echt voor het doek, maar zijn ergens anders mee bezig. Dat is te zien op het onderstaande schilderij, De Staalmeesters.
Rembrandt - De Staalmeesters (1662)
Rembrandt wil zijn schilderobjecten niet per se heel mooi afbeelden. Het moet vooral realistisch zijn. Eén van zijn meest realistische schilderijen is Het Joodse bruidje (1665-1669). Het schilderij is heel subtiel, maar brengt toch veel emotie over.
In zijn eigen tijd krijgt Rembrandt kritiek op deze manier van schilderen. In de tweede helft van de zeventiende eeuw willen veel mensen vooral schoonheid en harmonie zien. Pas een eeuw later worden dwarse kunstenaars als Rembrandt meer gewaardeerd.
We leren steeds meer over de schilderijen van Rembrandt. Taco Dibbits, tegenwoordig directeur van het Rijksmuseum, legt uit dat Het Joodse Bruidje lange tijd verkeerd geïnterpreteerd is.
Hoe kwam De Nachtwacht tot stand?
Het beroemdste schilderij van Rembrandt is zonder twijfel De Nachtwacht (1639-1642), voluit getiteld (zet je schrap): De compagnie van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren. Rembrandt schildert het doek rond zijn vijfendertigste. De Nachtwacht is een schuttersstuk. Dat wil zeggen dat het een portret is van de schutterij. De schutterij regelt in de tijd van Rembrandt de bescherming van de stad. Ze zijn vergelijkbaar met de politie, brandweer en het leger. Schutters zijn vrijwilligers. Het zijn dus rijke burgers, die het zich kunnen veroorloven om zonder loon te werken.
Meestal zijn schuttersstukken erg stijfjes. De leden staan dan keurig in een of twee rechte rijen naast elkaar. Zo niet De Nachtwacht: Rembrandt beeldt de schutters voor, achter en naast elkaar af, en ze zijn in actie. Daardoor is het schilderij heel levendig.
Rembrandt maakte van de Nachtwacht (1642) een uniek schuttersportret, vooral door het doek van achteren naar voren op te schilderen. Hoe deed hij dat?
Omdat het doek zo veel aandacht trekt, zijn er al meerdere verwarde mensen geweest die De Nachtwacht hebben geprobeerd te vernielen om zo media-aandacht te krijgen. De eerste keer gebeurt dat in 1911. Een man valt het schilderij aan met een mes. De man is afgekeurd als matroos en wil wraak nemen op het Rijk. Het lukt hem niet om het schilderij echt te beschadigen. In 1975 valt opnieuw iemand het doek aan met een mes. Dit keer zijn de gevolgen wel heel ernstig; het herstel duurt acht maanden. In 1990 wordt het schilderij voor de laatste keer aangevallen, nu met zwavelzuur. Dit keer blijft de schade beperkt, met dank aan voorbereide suppoosten die meteen gedestilleerd water op het doek spuiten.
De Nachtwacht is enorm groot. Tot 1715 is het schilderij zelfs nog een stukje groter. Als het doek in dat jaar naar het Paleis op de Dam (dan het stadhuis) wordt verplaatst, moet het tussen twee deuren komen te hangen maar daarvoor is het te groot. De oplossing is om een stuk van de linkerkant van het schilderij af te snijden.
Mede dankzij De Nachtwacht is Rembrandt niet alleen een van de grootste schilders van Nederland, maar van de hele wereld. Zijn naam is wereldberoemd en toeristen komen van overal naar het Rijksmuseum om De Nachtwacht en andere schilderijen van Rembrandt te bewonderen.
In het kort
Al rond zijn veertiende wil Rembrandt van Rijn uit Leiden schilder worden. Hij gaat in de leer bij docenten die veel invloeden halen uit de Italiaanse barok.
Rembrandt verhuist in 1632 naar Amsterdam omdat daar meer werk voor hem is. De nieuwe klasse van rijke koophandelaren in de bloeiende stad wil zich graag laten portretteren.
Rembrandt werkt heel anders dan in zijn tijd gebruikelijk is. Zijn doel is het zo natuurlijk mogelijk weergeven van menselijke emoties.
Het beroemdste schilderij van Rembrandt is zonder twijfel De Nachtwacht (1639-1642), een groot schuttersstuk waarin de schilder al zijn genialiteit laat zien.
