Wat is het boeddhisme?
Gepubliceerd: 19-10-2017
Laatste update: 13-10-2022
Hoewel veel westerlingen het boeddhisme zien als een levensstijl met yoga en meditatie, is het een religie met eigen waarheden en leefregels. Oorspronkelijk komt het boeddhisme uit Nepal. Vandaar verspreidt de leer zich in diverse landen in Zuidoost-Azië en is het daar de belangrijkste levensbeschouwing. De laatste decennia neemt het boeddhisme ook in het Westen toe. Wat geloven boeddhisten en welke leefregels zijn er?
Redacteur: Eva Munnik
Wat is de oorsprong van het boeddhisme?
Het boeddhisme begint in het huidige Nepal. Maar het is moeilijk om precies te bepalen in welke periode de stichter van het boeddhisme ter wereld komt. Verschillende tradities binnen het boeddhisme hanteren namelijk andere geboortedata. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat elke vorst in de tijd voor Christus zijn eigen jaartelling bepaalt.
De meesten gaan er vanuit dat in het zuiden van Nepal in de vijfde eeuw voor Christus een clanleider een zoon krijgt met de naam Siddhartha Gautama. De jongen groeit op binnen de muren van een paleis. Hij leeft in extreme luxe, maar is niet gelukkig. Als hij een keer naar buiten gaat ziet hij een oude man, een zieke man en een dode man. Hij schrikt, want hij is binnen de paleismuren nog nooit in aanraking geweest met ouderdom, ziekte of dood. Dan ziet hij een monnik zonder bezittingen, die lijkt hem gelukkig. Dat wil Siddhartha ook. Die avond verlaat hij het paleis en gaat de bossen in, op zoek naar een beter leven.
Siddhartha laat zijn vrouw en zoon achter, om 'de waarheid' te gaan zoeken.
Eerst leeft hij met andere asceten (monniken) en hongert hij zichzelf uit, maar een einde aan het lijden vindt hij niet. Na zes jaar besluit hij het over een andere boeg te gooien. Zittend onder een bodhiboom neemt hij zich voor pas op te staan als hij verlichting bereikt heeft. Dat lukt na 49 dagen. Na opgroeien in een leven van luxe en vervolgens zes jaar lang vasten vindt hij ‘het pad van het midden’ en daarmee een einde aan het lijden. Siddhartha wordt zo op zijn 35ste Boeddha, wat ‘de verlichte’ of ‘de ontwaakte’ betekent. De rest van zijn leven trekt hij door India en onderwijst hij zijn leer, de ‘dharma’. Hij sterft als hij 80 jaar oud is.
Wat geloven boeddhisten?
Het boeddhisme gaat uit van vier nobele of edele waarheden:
- Het leven is lijden (dukkha)
- Dat lijden wordt veroorzaakt door verlangens of hechting (tanha)
- Er is een einde aan het lijden mogelijk
- Een einde aan het lijden kun je bereiken via het achtvoudige pad
De kern van het boeddhisme is dus inzicht in het lijden en de weg om dit lijden op te heffen. Het lijden komt doordat het leven onvolmaakt is. Die onvolmaaktheid doet verlangen naar iets anders, iets dat het volmaakt zou maken. Zolang we niet stoppen met verlangen, blijven we reïncarneren. In welke vorm we weer op aarde komen hangt af van ons karma, hoe we geleefd hebben.
Om te ontsnappen aan de eeuwige cyclus van doodgaan en geboren worden, moeten we inzicht krijgen in oorzaak en gevolg, gehechtheden begrijpen en de geest beheersen. Dan bereik je het 'nirvana', oftewel verlichting. Mensen kunnen bevrijd worden uit de cirkel van wedergeboortes met de ‘middenweg’, het achtvoudige pad dat Boeddha ontdekte en dat verlangens stopt. De methode draait om wijsheid, goed gedrag – bijvoorbeeld niet liegen, stelen of doden – en mentale discipline oftewel meditatie. Boeddha wordt niet als (een) god beschouwd. Het boeddhisme kent wel goden, maar die zijn in de meeste stromingen niet zo belangrijk. Over het ontstaan van de aarde zegt de religie niets, er bestaat in het boeddhisme immers geen begin en geen eind.
"Boeddha's hele theorie is te beschrijven op één A4'tje."
Wat zijn de regels van het boeddhisme?
Het boeddhisme kent geen geboden maar wel richtlijnen. De belangrijkste vijf leefregels zijn:
- Dood niet en heb respect voor alle vormen van leven
- Steel niet en wees gul
- Gedraag je seksueel netjes en pleeg geen overspel
- Spreek de waarheid en spreek geen laster
- Neem geen alcohol en drugs
Iemand die officieel boeddhist wordt, getuigt dat hij of zij zich aan deze vijf regels zal houden. Vanwege de eerste regel, dat je respect moet hebben voor alle levensvormen, zijn veel boeddhisten vegetariër. Boeddhistische monniken moeten zich aan veel meer regels houden dan leken, 227 maar liefst. Ze mogen bijvoorbeeld geen seks hebben, niet liegen over hun spirituele realisaties, geen geld gebruiken en geen goederen ruilen. Boeddhisten vereren beelden, doen donaties, bidden tot allerlei hogere wezens en ze mediteren. Dat doen ze onder meer in tempels, waar ze ook offeren door bloemen of voedsel neer te leggen of wierook en kaarsjes te branden.
Erica Terpstra voelt zich ook enorm aangetrokken tot het boeddhisme, juist omdat het zo vrij is. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Mijn religie is simpel. Mijn religie is vriendelijkheid.
Dalai lama
Wat betekent het boeddhisme tegenwoordig?
De bevolking van Aziatische landen als Mongolië, Sri Lanka, Thailand en Japan is overwegend boeddhistisch. In Bhutan is boeddhisme de staatsreligie. In plaats van het bruto nationaal product te meten, hecht het land meer waarde aan het bruto nationaal geluk. Buurland Tibet kent het Tibetaans boeddhisme. In dit land zijn lama’s, geestelijk leraren, erg belangrijk.
De dalai lama is de belangrijkste lama en de geestelijk en politiek leider van het Tibetaans boeddhisme. De functie wordt doorgegeven via reïncarnatie. Tibetanen herkennen de nieuwe dalai lama in een jong kind en leiden hem dan op.
De dalai lama
De dalai lama, geboren als Lhamo Thondup, als kind.
De dalai lama in 1982, tijdens een bezoek aan Frankrijk.
Prins Willem Alexander ontmoet de dalai lama in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
De dalai lama geeft een lezing in de RAI.
De dalai lama in gesprek met Barack Obama.
De dalai lama is de leider van het Tibetaans boeddhisme, maar niet van het gehele boeddhisme, zoals de paus alleen het hoofd is van de katholieke kerk. De huidige dalai lama, de veertiende, woont in ballingschap in India omdat China het boeddhisme in Tibet onderdrukt. China beschouwt Tibet niet als een land maar als een opstandige regio. Op geweldloze wijze probeert de dalai lama de bezetting door China te beëindigen, daarvoor ontving hij in 1989 de Nobelprijs voor de Vrede. De dalai lama staat bekend om zijn goedlachsheid en zijn wijze uitspraken zoals “Als je denkt dat je te klein bent om een verschil te maken, probeer dan eens te slapen met een mug op je slaapkamer” en “Al het lijden van de wereld komt voort uit het koesteren van zichzelf, al het geluk uit het koesteren van anderen”.
Ook in de westerse wereld wordt boeddhisme populair. In Nederland wordt de religie bekend in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Nederlanders zoeken een andere vorm van zingeving. Schattingen variëren momenteel van 35.000 tot 200.000 boeddhisten in Nederland. Het is lastig om er een exact getal aan te hangen, omdat boeddhisten zich niet registreren.
Het vreedzame en tolerante aan het boeddhisme trekt westerlingen aan, evenals de nadruk op zelfbeschikking. Technieken als mindfulness, meditatie en yoga helpen bovendien tegen de stress die mensen in de westerse wereld vaak ervaren.
Veel Nederlanders bedrijven geen oorspronkelijk boeddhisme. We pikken uit de oosterse religie wat ons bevalt en kneden het naar onze cultuur. De dalai lama vindt dat overigens helemaal prima. Tijdens een bezoek aan Nederland zei de Tibetaanse leider: “Het is beter de essentie van de religie te nemen en eigen kenmerken en lokale aspecten te integreren. Dan krijgen we misschien een westers of Hollands boeddhisme: een tulpenboeddhisme."
Veel Nederlanders hebben een Boeddhabeeldje thuis staan, maar de meeste weten niet eens wie Boeddha was. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
In het kort
Het boeddhisme begint in het huidige Nepal. Prins Siddhartha vindt geen geluk in alle luxe waarin hij leeft. Hij probeert zich zes jaar lang uit te hongeren, maar vindt daarna ‘het pad van het midden’.
Volgens het boeddhisme lijden we omdat het leven onvolmaakt is. De kern van het boeddhisme is inzicht in het lijden en de weg om dit lijden op te heffen.
In diverse landen in Zuidoost-Azië is het boeddhisme de belangrijkste levensbeschouwing. De laatste decennia neemt het aantal boeddhisten ook in het Westen toe.
