Waarom gaan mensen vreemd?

vreemdgaan
Waarom gaan mensen vreemd?

Gepubliceerd: 27-6-2018

Laatste update: 19-12-2023

Ik hou van jou en blijf je eeuwig trouw: iets wat je denkt als je de liefde van je leven hebt gevonden. Makkelijker gezegd dan gedaan, dat trouw blijven. Waarom is de verleiding zo moeilijk te weerstaan? Zit het soms in onze genen?

Er zijn veel onderzoeken gedaan naar de redenen om vreemd te gaan, zowel door seksuologen als biologen. Maar voor je de vraag “Waarom gaan we vreemd?” kunt beantwoorden, zou je eerst moeten kijken naar wat we eigenlijk verstaan onder vreemdgaan. De Dikke van Dale is in ieder geval eenduidig: “seks hebben met een ander dan de vaste partner.” Maar flirten, zoenen of verliefd worden op een ander dan? En vallen sexting, masturberen of het bezoeken van een prostituee onder vreemdgaan? Voor iedereen is dat anders; het begrip verschilt per cultuur en persoon.

Wat verstaan verschillende koppels onder vreemdgaan? Waar ligt vaak de grens?

Het zit niet goed in je relatie

Ontevredenheid in een relatie is een vaak genoemde aanleiding om een scheve schaats te rijden. Volgens seksuologen voldoet een affaire meestal aan drie elementen: een emotionele band, geheimhouding en seksuele chemie. De redenen om overspel te plegen zijn ook vaak hetzelfde: gebrek aan intimiteit, positieve aandacht en het ‘vuur’ dat gedoofd is in de relatie. Vreemdgaan biedt je spanning en sensatie, de verleiding van het nieuwe, een welkome ontsnapping aan de dagelijkse sleur. Uit onderzoek[1] uit 2019 blijken de twee grootste redenen om vreemd te gaan het gebrek aan liefde en de behoefte aan meer seksuele partners. Het boosten van zelfvertrouwen is een andere reden die vreemdgangers vaak noemen.

“Als je ziet hoeveel mensen vreemdgaan, vraag ik me af of we er wel op gebouwd zijn met z’n allen” De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start

Om je relatie goed te houden hebben we volgens The Book of Life[2] een mengsel nodig van twee ingrediënten: nabijheid en afstand. We hebben voor een deel behoefte aan nabijheid: intiem met iemand zijn en elkaars gedachten willen weten. Maar we hebben ook behoefte aan afstand, om een gevoel van vrijheid en identiteit te behouden. Onevenwichtigheid in deze behoeftes zou tot affaires kunnen leiden, aldus The Book of Life.

stelletje

Zit vreemdgaan in je genen of hormonen?

Biologen willen vreemdgaan graag op een andere manier verklaren. Amerikaanse onderzoekers hebben ontdekt dat een variatie in een bepaald gen, het zogenaamde DRD4-gen, zorgt voor een grotere neiging om vreemd te gaan.[3] De proefpersonen met deze bepaalde genetische variatie hebben twee keer zo vaak one-nightstands en affaires achter de rug. Het DRD4-gen is namelijk nauw betrokken bij het vrijkomen van dopamine. Wanneer dit stofje actief is, krijgen we een goed gevoel. Bijvoorbeeld als we eten, seks hebben of drugs gebruiken. Een afwijking in het gen zorgt ervoor dat mensen sneller geneigd zijn risico’s te nemen om dat goede gevoel te bereiken. Zo is het gen ook in verband gebracht met alcohol- en goksverslavingen. En met vreemdgaan dus. Wellicht heeft de uitspraak ‘eens een bedrieger, altijd een bedrieger’ dus een (biologische) basis van realiteit.

Vreemdgaan is een wereldwijd taboe, waar ze overal een mening over hebben.

Psycholoog Brendan P. Zietsch levert een andere verklaring voor vreemdgaan: hij zoekt de oorzaak in de hormoonhuishouding.[4] In een onderzoek met 7.400 tweelingen, die allemaal minstens een jaar lang een relatie hebben, onderzoekt hij het verband tussen overspeligheid, het antidiuretisch hormoon (ADH) en het hormoon oxytocine. Deze hormonen hebben invloed op vertrouwen, empathie en sociale binding. Variaties in deze hormonen kunnen het seksuele gedrag van mensen beïnvloeden en een rol spelen bij monogamie. Zo is de productie van ADH bij monogame diersoorten veel hoger dan bij polygame soorten.

otters
Zo’n 3 tot 5% van de 5.000 (bekende) zoogdiersoorten hebben relaties voor het leven. Onder hen otters, bevers en wolven. Otters houden elkaars hand vast tijdens het slapen zodat ze niet van elkaar wegdrijven.

Uit het onderzoek[5] van Zietsch blijkt dat vrouwen met een laag ADH-niveau vaker vreemd zouden gaan. Bij mannen is er geen effect gevonden. Voordat je nu meteen je vriendin of vrouw laat testen op haar hormonen of genen: in deze onderzoeken zijn relationele verbanden gevonden, en geen oorzakelijke. Daarnaast bepaalt een eenvoudige genetische variant of een laag gehalte van een hormoon zelden enkel het gedrag en zijn er ongetwijfeld veel andere factoren die bijdragen aan overspel.

Zit vreemdgaan in je brein?

Wetenschapper Helen Fisher bestudeert romantische liefde, seks en gehechtheid al dertig jaar. Bij het bestuderen van activiteit in de hersenen stuit zij op een verklaring voor vreemdgaan.

helen fisher
Helen Fisher tijdens haar TED Talk 'Why we love, why we cheat' in 2006

Op het moment dat je verliefd bent, ben je extreem seksueel bezitterig. Volgens Fisher heeft dit een evolutionaire functie: het trekt twee mensen tot elkaar aan, zodat ze sterk genoeg zijn om als een team baby’s groot te brengen. Fisher ontdekt activiteit in een heleboel hersengebieden en stelt dat liefde geen gevoel is, maar een drijfveer. Een soort motor van het verstand, die je dingen laat doen. Het brein kent verschillende drijfveren die geëvolueerd zijn vanuit het doel om te reproduceren.

De eerste is de seksdrijfveer: het verlangen naar seksuele bevrediging. Deze laat je zoeken naar een hele reeks partners. De tweede is romantische liefde. De verrukking en obsessie van liefde is geëvolueerd om je in staat te stellen je energie te focussen op één persoon, waarmee je tijd en energie bespaart. En het derde breinsysteem is gehechtheid: het gevoel van kalmte en veiligheid dat je voelt voor een langetermijnpartner. Waarschijnlijk geëvolueerd om iemand voor langere tijd te ‘tolereren’, zodat je lang genoeg samenblijft om een kind groot te kunnen brengen

Psycholoog Tila Pronk vertelt over onderzoek naar vreemdgaan aan de Radboud Universiteit van Nijmegen: “Mensen die minder controle hebben over een bepaald gebied in de hersenen, zijn eerder geneigd om vreemd te gaan”.

Waarom mensen vreemdgaan verklaart Fisher als volgt: de drie drijfveren in het brein zijn niet altijd met elkaar verbonden. Je kan diepe gehechtheid voelen voor een langetermijnpartner én intense romantische liefde voor iemand anders, terwijl je seksdrive voelt voor iemand die losstaat van je andere partners. Kortom, we zijn in staat om meerdere mensen tegelijkertijd lief te hebben. Vreemdgaan is dus niet afwijkend gedrag van het brein, maar logisch te verklaren. Fisher stelt dat we geen dieren zijn die gemaakt zijn voor geluk; we zijn dieren die gemaakt zijn om zich voort te planten.

tinder

Gaan mannen vaker vreemd dan vrouwen?

Nee. Uit verschillende onderzoeken[6] blijkt dat mannen gemiddeld evenveel vreemdgaan als vrouwen. Wel geven ze andere redenen om vreemd te gaan. Het antwoord van mannen op de vraag “Wanneer zou je vreemdgaan?”: als mijn vrouw er niet achter komt, als ik dronken ben, als ik zeker weet dat het voor één keer is. Pragmatische redenen, die meer te maken hebben met omstandigheden. Vrouwen geven andere redenen: “Ik zou vreemdgaan als de relatie bijna voorbij is” of “als ik op zoek ben naar een andere partner”. Redenen dus die te maken hebben met het verlangen naar een nieuwe partner.  

Marit, journalist en columnist, had een open relatie en bespreekt het voordeel van vreemdgaan.

De maatschappelijke norm (in het westen) is monogamie. Al meer dan een eeuw zou hier een algemeen geaccepteerde uitleg voor zijn. Psycholoog en auteur van Sex at Dawn[7] Christopher Ryan legt het als volgt uit: “Mannen willen van oudsher seksueel vrij zijn en hun zaad verspreiden. Vrouwen willen exclusiviteit en kiezen het liefst een verzorger, omdat ze kwetsbaar zijn en de kinderen verzorgd moeten worden.” Inderdaad: mannen produceren een enorme hoeveelheid sperma en hoeven niet per se te investeren in hun kinderen, terwijl vrouwen meestal maar één eicel hebben om te laten bevruchten, gevolgd door negen maanden zwangerschap en jarenlang zorgen voor een kind. “Vrouwen zijn daarom kieskeuriger in het kiezen van een partner en zoeken vastigheid,” aldus Ryan.

Volgens evolutiebiologen zijn mannen bezitterig en willen ze niet dat hun vrouwen vreemdgaan. Als een vrouw een kind krijgt, is het namelijk zeker dat ze er genetisch verbonden mee is. Een man weet echter niet altijd honderd procent zeker dat hij de biologische vader is: een monogame relatie is als het ware een controlemiddel voor de man. Er is echter een klein probleem met deze theorie van promiscue, bezitterige mannen en ingetogen, kieskeurige vrouwen: vrouwen gaan namelijk evenveel vreemd als mannen.

Vreemdgaan5

Waar komt monogamie vandaan?

De meeste culturen verwachten dat je je relatie ooit wettig maakt met een huwelijkscontract en overspel plegen is in veel landen zelfs een misdaad. Als volwassenen moeten we ons dus verzoenen met monogamie, terwijl we er eigenlijk slecht in zijn. Het is steeds minder vanzelfsprekend dat echtparen hun leven lang bij elkaar blijven: ongeveer een derde van de huwelijken in Nederland eindigt in een echtscheiding. Als het zo moeilijk is om bij elkaar te blijven, waarom probeert men zich dan wereldwijd aan de regel ‘monogamie’ te houden?

Elk jaar gaan er rond de 30.000 getrouwde stellen uit elkaar. Dat kan allerlei oorzaken hebben, zoals op elkaar uitgekeken raken, botsende karakters of vreemdgaan. Wat komt er allemaal kijken bij een scheiding? Hier ontdek je er meer over.

gescheiden ouders
Ongeveer een derde van de huwelijken in Nederland eindigt in een echtscheiding.

Monogamie kan als een recente uitvinding worden gezien. Bij het ontstaan van de landbouw, ontstaat ook een enorm belang voor eigendomsrechten. Trouwen is dé manier om meer rijkdom of mankracht in de familie te krijgen en een huwelijk gaat via zakelijke contracten. “Hoe meer ik het bestudeer, hoe meer ik overtuigd raak dat het huwelijk is uitgevonden om familie uit te breiden en schoonfamilie te krijgen, en niets te doen had met de relatie tussen man en vrouw,” stelt Stephanie Coontz, auteur van Marriage, A History.[8]

Psychiater Bram Bakker houdt een pleidooi voor monogamie. 

Het idee om te trouwen uit liefde, ontstaat pas in de zeventiende eeuw, in westerse maatschappijen. De opkomst van het individualisme zorgt ervoor dat mannen en vrouwen, in plaats van een huwelijk te sluiten volgens regels van de kerk of van de ouders, zelf de liefde gaan vinden.

Mannen en vrouwen zouden samen een geheel vormen. Ze zijn tegenovergestelden die elkaar aanvullen: mannen agressief en beschermend, vrouwen verzorgend en ingetogen. Vanaf dan is het ‘verraad’ wanneer je naast je officiële partner ook nog een ander hebt. In die tijd ontwikkelt zich ook de evolutionaire biologie, geleid door mannelijke wetenschappers zoals Charles Darwin, Sir Patrick Geddes en Francis Galton. Zij gebruiken hun theorieën van seksuele selectie om genderrolpatronen te verklaren, die aansluiten bij het monogame leven.

pauw
De grote staartveren van een mannelijke pauw kunnen door seksuele selectie verklaard worden. Hij pronkt met zijn veren om een vrouwtje te imponeren.

Vaak denkt men dat de mens van nature een monogame ‘diersoort’ is. In de tijd dat mensen leven als jagers en verzamelaars, is het echter normaal dat seksuele partners gedeeld worden. Dit creëert namelijk een gemeenschappelijk ouderschap waarin iedereen in de stam zich over de kinderen ontfermt, die zo een beter kans hebben om te overleven. Het is dan ook niet verrassend dat mensen in sommige culturen nog altijd niet monogaam zijn. In het dierenrijk komt volledige seksuele monogamie bij zoogdieren bijna niet voor. Onze meest naaste familie zijn chimpansees en bonobo’s: die zijn alles behalve monogaam. Aspecten in de bonobo-anatomie zijn door de evolutie aangepast aan promiscuïteit en daar zien we ook veel van terug in de mens. Dit zou suggereren dat ook wij evolutionair niet-monogaam zijn.

Een liefdesrelatie met meer dan één persoon. Dan ben je een polyamorist. Tenminste, als je dat in goed overleg doet met je partners. Anders ga je vreemd.

Is vreemdgaan een 'evolutionaire drang'?

Volgens Charles Darwin wel. Wanneer hij in 1871 zijn beroemde werk De afstamming van de mens – en selectie in relatie tot sekse schrijft, is het een vaststaand gegeven dat mannen en vrouwen fundamenteel verschillende dingen willen. Mannen zijn polygaam en moeten zich tegen hun aard verzetten als ze zich vastleggen in langdurige relaties, vrouwen zijn monogaam en altijd op zoek naar de volmaakte partner. Darwin trekt uit zijn seksuele selectietheorie conclusies die veel verder gaan dan een verklaring voor seksueel gedrag bij dieren. In het dierenrijk staan mannetjes onder druk om de andere sekse aan te trekken, wat invloed heeft op hun evolutionaire ontwikkeling: het dwingt ze om aantrekkelijk en intelligent te zijn. In 1871 schrijft Darwin:

“Het voornaamste onderscheid tussen de intellectuele vermogens van de twee seksen wordt zichtbaar in het feit dat de man, wat hij ook onderneemt, een hoger niveau bereikt dan de vrouw bereiken kan […] en daardoor is de man uiteindelijk superieur geworden aan de vrouw.”

Mannen zijn superieur, impliceert hij, omdat ze geëvolueerd zijn om beter te zijn. De seksuele selectietheorie is in die tijd al snel een instrument aan de hand waarvan men uitlegt hoe mannen en vrouwen zich in relaties gedragen en mannen zouden een soort ‘evolutionaire drang’ hebben om overspel te plegen.

“De stof oxytocine zou ondersteunend kunnen zijn bij relatietherapie” stelt wetenschapsjournalist Mark Mieras. Bioloog Midas Dekkers legt uit waarom mensen van nature niet monogaam zijn. 

Niet iedereen is er van overtuigd dat dat waar is. Tuurlijk, het is een simpele, logische gedachte, die aansluit bij onze culturele stereotypen. Maar wanneer we naar de rijke verscheidenheid in het dierenrijk kijken, stuiten we op een tegenstrijdigheid: vrouwtjes van veel soorten blijken niet zozeer passief, bedeesd en monogaam te zijn, maar juist actief, sterk en maar al te graag bereid om met meer dan een mannetje te paren. Volgens menselijke gedragsecologen komt in ongeveer de helft van de (menselijke) samenlevingen ontrouw van vrouwen (zeer veel) voor.

De meeste mensen hebben ambivalente impulsen: het is fijn om iemand te hebben om te kunnen vertrouwen, maar er is ook de verleiding van het nieuwe

Stephanie Coontz, auteur 'Marriage, A History'

Daarnaast ontwikkelen wetenschappers aan de Universiteit van Texas in 2016 de ‘mate-switching hypothesis[9]: vrouwen zouden altijd op zoek zijn naar een betere partner om mee samen te zijn. Zo hopen ze iemand te vinden die hen een betere toekomst of een veilig gevoel kan geven; een affaire als een soort back-up wanneer hun huidige relatie strandt.

Het begrip seksuele selectie van Darwin getuigt van een briljant inzicht - het verklaart echter niet alles. Als er al een verschil is in seksueel gedrag tussen mannen en vrouwen, dan zou je kunnen zeggen dat vrouwen selectiever zijn dan mannen. Maar als je kieskeurig bent, wil dat niet zeggen dat je een partner hebt en daar je hele leven bij blijft.

Vreemdgaan_zwaan
Zwanen blijven elkaar trouw tot de dood hen scheidt. Samen doen ze het zware werk en zo hebben ze allebei een grotere kans om jonkies groot te brengen.

Het idee van Darwin, dat mannen superieur zijn aan vrouwen, houdt in de evolutiewetenschap lang stand. Waarschijnlijk omdat het precies aansluit hoe man-vrouwrollen in onze maatschappij voor lange tijd zijn vormgegeven. Monogamie is dus eigenlijk een sociaal construct om rolpatronen en sociale orde te bevestigen. Of zoals David Barash, auteur van The Myth of Monogamy[10], zegt: “Monogamie is niet natuurlijk. En omdat het niet natuurlijk is, moeten we erkennen dat het iets is waar we voor moeten werken als we het willen hebben. Een van de dingen die ons als mens bijzonder interessant maakt, en misschien zelfs wel uniek in het dierenrijk, is ons vermogen onnatuurlijke dingen te doen.”

Ben jij wel eens vreemdgegaan?

In het kort

  • Relatieproblemen zijn de grootste boosdoeners. Meer seksuele partners willen of het boosten van zelfvertrouwen zijn ook populaire redenen om vreemd te gaan.

  • Mensen met variatie in het DRD4-gen zouden eerder geneigd zijn om vreemd te gaan. De hormonen oxytocine en ADH spelen ook een rol bij monogamie.

  • Het brein kent drie drijfveren met voortplanting als doel: lust, liefde en hechting. Deze drijfveren hoeven niet verbonden te zijn aan eenzelfde persoon.

  • Mannen en vrouwen gaan evenveel vreemd. Mannen hebben wel andere redenen dan vrouwen.

  • Monogamie is niet natuurlijk, maar een ‘recente uitvinding’. Vanaf de tijd dat men begint met trouwen vanuit liefde, wordt overspel gezien als verraad.

  • Volgens de seksuele selectietheorie van Darwin hebben mannen een evolutionaire drang om vreemd te gaan. Deze theorie verklaart echter niet waarom vrouwen vreemdgaan

Geraadpleegde bronnen

    En je weet het!

    Anderen het laten weten?

    Ook interessant

    om te weten