Al in de zeventiende eeuw hebben Nederlandse ouders en kinderen de beschikking over een brede verzameling aan leesmateriaal zoals volks- en kinderprenten, kinderencyclopedieën, kindertoneel, beweegbare kinderboeken en spelletjesboeken. Bij al deze boeken staat de didactische functie centraal. Vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw mogen kinderboeken ook ter ontspanning dienen en schiet de literaire kwaliteit omhoog.

Na de Tweede Wereldoorlog staan kinderen voor hoop en een nieuw begin. Aan de ene kant wil men hen beschermen en het oorlogsleed overstemmen met onschuldige en vrolijke kinderverhalen. Aan de andere kant wil men hen juist weerbaar maken tegen de complexe realiteit. Tieners en adolescenten emanciperen zich vanaf de jaren vijftig en er groeit behoefte aan een eigen literatuur, met name Miep Diekmann maakt zich hier sterk voor.

In 1954 vindt de eerste verkiezing plaats van het Kinderboek Van Het Jaar, georganiseerd door de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB). De prijs gaat naar An Rutgers van der Loeff voor het boek Lawines razen. De eerste officiële Kinderboekenweek zal een jaar later plaatsvinden. Na 1970 wordt de prijs voor het beste kinderboek van dat jaar omgedoopt tot de Gouden Griffel.

Tijdens de eerste Kinderboekenweken krijgen de kopers van een kinderboek tijdens de Kinderboekenweek een cadeautje mee zoals een spel, kijkdoos of poster. Vanaf 1962 wordt dit cadeau steevast het Kinderboekenweekgeschenk, waarvan het eerste wordt geschreven door Hans Dijkhuis: Keesje Kruimel. Drie jaar later krijgt de Kinderboekenweek ook een thema, een traditie die is blijven bestaan. Voor de kleinste kinderen komt er elk jaar een prentenboek uit.

Een grof onderscheid kan worden gemaakt tussen kinder- en jeugdliteratuur. De zogenaamde kinderliteratuur richt zich op kinderen tot ongeveer twaalf jaar, jeugdliteratuur is geschreven voor de leeftijdsgroep van ongeveer twaalf tot en met achttien. Tussen de laatste groep en de volwassenenliteratuur zit de zogenaamde adolescentenliteratuur, ook wel young adult genoemd.

Deze categorieën zijn kunstmatig, er zit veel overlap tussen. Zo schrijven auteurs als Anne Provoost en Ed Franck voor alle leeftijdsfases. Nederland bezit een echte voorleescultuur, al vanaf de eerste kinderjaren zien ouders het belang van voorlezen in. Wie is er niet opgegroeid met de prentenboekjes van Dick Bruna en later Dikkie Dik van Jet Boeke?

Ondanks het feit dat er zeker sprake is van ontlezing onder de jeugd, is er door de jaren heen óók sprake van groei in de verkoop van kinderboeken. Ouders begrijpen nog steeds hoe belangrijk boeken, en het voorlezen daarvan, zijn voor de ontwikkeling van het kind. Daarnaast sluiten de boeken steeds beter aan op de doelgroep, er is een grote variëteit aan thema’s en er wordt geschreven voor specifieke leeftijdsgroepen. De verkoopcijfers laten zien dat er tijdens de laatste economische crisis amper bezuinigd is op kinderboeken.

Volgens de CPNB is de populariteit van de jeugdliteratuur te danken aan de hoge kwaliteit van de kinderboeken. Boeken zien er steeds aantrekkelijker uit en vanuit de uitgeverijen groeit de aandacht voor jeugdliteratuur. Ook is de invloed van de vele campagnes niet uit te vlakken. Door de hele maatschappij heen worden er acties gehouden om kinderen aan het lezen te krijgen en vaders bijvoorbeeld te stimuleren tot voorlezen. Nederland neemt een unieke plaats in de wereld in met het bezit van meer dan dertig Kinderboekenwinkels.

Uitstekend! Nederlandse jeugdboeken doen het heel goed in het buitenland: bovenaan staat het boek Minoes van Annie M. G. Schmidt dat vertaald is in 49 talen. Een goede tweede is De brief voor de koning van Tonke Dragt dat in 41 talen is vertaald. Met de Netflix-verfilming zullen dat er meer gaan worden. Het boek van alle dingen door Guus Kuijer staat op de derde plaats met 30. Schrijvers als Paul van Loon, Paul Biegel, Toon Tellegen, Joke van Leeuwen en Jan Terlouw doen het ook uitstekend in het buitenland. Ook vertaalde prentenboeken als Kikker en Nijntje scoren meer dan geweldig.

Dan is er sprake van een kentering: van de zevenjarigen leest 68 procent dagelijks een boek in de vrije tijd, aan het eind van de basisschool is dat 35 procent. Kinderen komen in een andere levensfase, andere dingen worden belangrijker. Helaas is de rol van de verschillende media in deze tijd van ontlezing onder de jeugd geen positieve. Het lijkt alsof de media hun aandacht verloren hebben voor de jeugdliteratuur. Verschillende kranten schrappen hun kritiek wat betreft kinderboeken, terwijl nog niet zo lang geleden bijna alle landelijke kranten wekelijkse kinderboekrecensies publiceerden.

De buitenlandse boekenseries zoals Leven van een loser of Geronimo Stilton vinden hun weg wel naar het publiek, maar er zijn tal van prachtige kwaliteitsboeken van eigen bodem die bijna ongelezen blijven. Media-aandacht en serieuze kritieken blijven nodig om ouders en leerkrachten te enthousiasmeren. Om kinderboekenschrijver Sjoerd Kuyper te citeren: ‘Het belang van jeugdliteratuur ontstijgt de boekenkast. Kinderboeken kunnen, als ze met de juiste instelling geschreven zijn, met het hart van een kind en de hand van een volwassene, van kinderen mooie grote mensen maken.’