Wat was de rol van Dutchbat in Srebrenica?

dutchbat in srebrenica
Wat was de rol van Dutchbat in Srebrenica?

Gepubliceerd: 3-7-2020

Laatste update: 19-02-2024

In de zomer van 1995 vallen Bosnisch-Servische troepen de moslimenclave Srebrenica aan. Ze doden uiteindelijk ruim 8.000 moslims, bijna allemaal mannen. Het is de grootste genocide sinds de Tweede Wereldoorlog. De bescherming van Srebrenica ligt in handen van Nederlandse VN-soldaten die in Bosnië actief zijn onder de naam Dutchbat III. Het beeld dat snel na de val van de enclave in de media wordt verspreid is: Dutchbat III kijkt erna en doet niets. Is dat beeld 25 jaar na de val terecht?

Redacteur: BNNVARA

Wat was de rol van Dutchbat in Srebrenica?

Waarom vertrekt Dutchbat naar Srebrenica?

Wat is er gebeurd in Srebrenica?

Hoe ziet de nasleep eruit?

Bekijk op NPO Start de hele uitzending Srebrenica - de machteloze missie van Dutchbat.

Wat is er gebeurd in Srebrenica?

Begin jaren negentig valt voormalig Joegoslavië uit elkaar als verschillende bevolkingsgroepen hun eigen staat opeisen. Het leidt tot een bloedige burgeroorlog. De ergste strijd is in deelstaat Bosnië-Herzegovina waar Servische orthodoxe christenen, Bosnische moslims en katholieke Kroaten elkaar naar het leven staan. De Bosnische Serviërs eisen met veel geweld een eigen republiek op. Duizenden moslims slaan op de vlucht voor de etnische zuiveringen door de Serviërs. De Verenigde Naties sturen een neutrale vredesmacht om de moslims te beschermen. Er worden veilige gebieden gecreëerd. Een ervan is Srebrenica. Nederlandse VN-militairen, Dutchbatters moeten het gebied beschermen.

Dutchbatsoldaten over de missie bij Srebrenica

Dutchbatters vertellen over hun opdracht in Bosnië.

Dutchbatters vertellen over de regels die de VN voor hun optreden heeft ingesteld.

vlag van de verenigde naties

Vindt de genocide plaats onder de ogen van Dutchbat III?

Op 6 juli 1995 vallen 4.000 Bosnisch-Servische soldaten de moslimenclave Srebrenica aan. Daar hebben 40.000 moslims hun toevlucht gezocht. Dutchbat bestaat uit slechts 400 soldaten met alleen lichte wapens. Op 8 juli valt de VN-observatiepost Foxtrot bij Srebrenica. Daardoor komt een Nederlandse soldaat, Raviv van Renssen, om het leven. De moslimmannen voelen zich nadat Dutchbat zich terugtrekt op hun basis in Potocari niet meer veilig in Srebrenica. In de nacht van 10 op 11 juli ontvluchten 15.000 van hen de enclave. Al snel stuiten de vluchtelingen op Servische linies en begint de grootste moordpartij in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Meer dan 8.000 mannen worden afgeslacht. De moord gebeurt in de bergen, buiten het zicht van Dutchbat III. Hoewel er vrees bestaat over hun lot verwacht niemand een van eerdere geplande genocide op deze schaal. Ook Dutchbat III niet.

Wat is Dutchbat?

Dutchbat is een afkorting van Dutch Batallion. Het is een Nederlands infanteriebataljon dat deel uitmaakt van de VN-vredesmacht in Bosnië. Dit soort VN-missies bestaan uit bataljons uit verschillende landen en hebben als doel om de vrede te herstellen in oorlogsgebieden. De soldaten dragen een blauwe VN-helm, hun bijnaam is daarom "blauwhelmen". Luister hier naar een podcast waarin Dutchbatters vertellen over hun missie in Srebrenica.

Begraafplaats Srebrenica
De begraafplaats met slachtoffers van de genocide bij Srebrenica

Waarom is Dutchbat vervolgd voor oorlogsmisdrijven?

Vanaf 10 juli vluchten meer dan 24.000 vrouwen en kinderen naar het hoofdkwartier van Dutchbat in Potocari. Het is er snikheet en er is een gebrek aan toiletten, medicatie, eten en drinken. De omstandigheden zijn dramatisch.

Na enkele verschrikkelijke dagen arriveren tientallen Servische bussen die de vluchtelingen naar veilig gebied moeten brengen. Wanneer de Serviërs arriveren, ontdekken ze 350 moslimmannen die zich schuil hebben gehouden op de compound. De Serviërs pakken de mannen hardhandig op, voeren hen af en vermoorden hen vervolgens. In 2019 stelt de Hoge Raad vast dat Nederland deels verantwoordelijk is voor de dood van deze 350 mannen. Want Dutchbat had de keuze moeten bieden om op de compound te blijven of weg te gaan. Als ze waren gebleven, hadden ze een kleine kans gemaakt om de moordpartij te overleven.

De uitspraak in 2019 is pijnlijk voor de betrokken Dutchbat-veteranen. Ze hebben geen mensen vermoord, dat deden de Serviërs. Maar ze zijn wel medeschuldig gemaakt aan een genocide en dat vinden ze onverteerbaar.

De wapens die de Dutchbatters meekrijgen zijn lang niet voldoende om Srebrenica te kunnen beschermen. Meer zien? Bekijk Srebrenica - de machteloze missie van Dutchbat op NPO Start.

Is Dutchbat III lafheid te verwijten?

Dat in de publieke opinie het beeld ontstaat dat Dutchbat zich niet tegen de Bosnisch-Servische troepen durfde te verzetten, komt door de eerste ontmoeting tussen de Servische general Ratko Mladic en luitenant-kolonel Thom Karremans op 11 juli 1995. Don’t shoot at the pianoplayer,’ zegt Karremans tegen Mladic. Schiet alsjeblieft niet op ons.

De ontmoeting vindt plaats in hotel Fontana in Bratunac, net buiten Srebrenica. In dat hotel zitten ook een dertigtal gegijzelde Dutchbatters gevangen. Mladic reageert furieus als hij Karremans ziet. “Uw troepen hebben mij persoonlijk aangevallen”.  Dat klopt, want al dagenlang schieten Dutchbatters op de Serven en die middag heeft F-16 piloot Manja Blok bommen afgeworpen op Mladics troepen.

Als Karremans binnenkomt, slachten de Serviërs een krijsend varken. De boodschap is duidelijk: als er meer luchtaanvallen komen, doden we jouw manschappen. De Serviërs nemen het gesprek op om propaganda mee te bedrijven. Dat is goed gelukt, de beelden van Karremans die een glas heft met de Serviërs en zichzelf een ‘pianoplayer’ noemt, zijn de hele wereld overgegaan. 

Maar waarom noemt Karremans zichzelf een pianoplayer? In het onderstaande fragment zegt Karremans tegen journalist Coen Verbraak dat hij er de smoor in had dat hij naar generaal Mladic is gestuurd. Hier hoort een hoge VN generaal te staan, en niet een overste, de lokale pianist.

Thom Karremans kijkt terug op zijn ontmoeting met Ratko Mladić. Meer zien? Bekijk  Srebrenica - de machteloze missie van Dutchbat op NPO Start.

Heeft Dutchbat III gevochten om Srebrenica te beschermen?

Lange tijd is dat ene zinnetje van Mladic “Uw troepen hebben mij persoonlijk aangevallen” genegeerd dat Dutchbat III Servische soldaten zou hebben aangevallen. Toch is dat gebeurd. Ondanks de Servische overmacht, het gering aantal Nederlandse militairen en de slechte bewapening van Dutchbat, hebben de Nederlandse soldaten geprobeerd om Srebrenica te verdedigen. Op 9 juli geeft Dutchbatmajoor Franken het bevel om de strijd aan te gaan en vallen er doden aan de Servische kant. Door de slechte bewapening zijn de Nederlandse soldaten niet in staat om de Servische tanks tegen te houden. Toch weten ze de opmars van de Serviërs te vertragen. Pas op 12 juli hebben de aanvallers de hele enclave in hun bezit. De volgende dag ontvangt Dutchbat een fax van Defensie met de complimenten uit allerlei landen over hun eervolle optreden en grote moed. De Oekraïnse VN-ers deden niets om Žepa te verdedigen en de Engelsen zijn Goražde diep in de nacht uitgevlucht. En honderden Franse VN-ers hebben zich laten gijzelen. 

Dutchbat III

Complimenten voor de moed en eervol optreden
Zo dacht de rest van de wereld over Dutchbat op 13 juli 1995.
Het bevel om te strijden
De opdracht van majoor Franken op 9 juli 1995 om van blauw naar groen te gaan, er moet worden gevochten.

Waarom voelt Dutchbat III zich in de steek gelaten?

De Dutchbatters voelen zich in de steek gelaten en verraden omdat er geen massale luchtsteun is gegeven om de aanval van de Bosnisch-Servische troepen op Srebrenica tot staan te brengen. Lang is onduidelijk waarom er nooit VN-luchtsteun is gegeven bij Srebrenica. In 2015 lijkt er een verklaring te komen, als uitlekt dat  Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten al in mei 1995 hebben besloten dat de enclaves vrede in Joegoslavië in de weg staan. Dat was nadat honderden vooral Franse VN militairen na een luchtaanval waren gegijzeld en de Serven dreigden hen te vermoorden.  "De enclaves zijn onverdedigbaar en de status quo onhoudbaar", reageert de Franse generaal Bernard Janvier. En Alexander Vershbow, de raadgever van president Clinton, zegt even later: “We were already then considering that some kind of swap for at least the smallest of the eastern enclaves for more territory would be wise.”  En ook de Britten willen van de enclaves af. De Bosnische Serviërs zien dit besluit als bevestiging van hun eis om de kaart van Bosnië te hertekenen en plannen een aanval. Die komt er op 6 juli 1995.

Maar hun strategie is al op 8 maart 1995 voorbereid toen het Bosnisch-Servische militaire commando "Richtlijn 7" uitgaf. De richtlijn beval "the complete the physical separation of the Srebrenica and Žepa enclaves as soon as possible, preventing even communication between individuals between the two enclaves. By planned and well-thought-out combat operations, create an unbearable situation of total insecurity, with no hope of further survival or life for the inhabitants of Srebrenica or Žepa.

Het blijken profetische woorden. Als op 6 juli 1995 de Bosnisch-Servische aanval begint vraagt overste Karremans meerdere malen luchtsteun aan. Maar Dutchbat krijgt die niet, alleen de Nederlandse F-16-piloot Manja Blok gooit enkele dagen later vier bommen af op Servische tanks. Maar te laat, want op 11 juli hebben de Serven de enclave Srebrenica al bijna in handen. De Dutchbatters voelen zich in de steek gelaten en verraden.

Veel soldaten krijgen na de gebeurtenissen last van psychische klachten. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.

Veel oud-Dutchbatters hebben jaren later nog last van psychische problemen. Sommigen ontwikkelen een posttraumatische-stressstoornis. Ontdek hier meer over PTSS.

In 2022 erkent het kabinet Rutte IV dat Dutchbat III op een 'onmogelijke missie' is gestuurd naar Srebrenica. Premier Rutte biedt namens de Nederlandse regering zijn excuus aan voor 'het gebrek aan steun' en de 'onvoldoende zorg' voor de militairen na hun terugkeer in Nederland in 1995. Ook krijgen de Dutchbatters het Ereteken voor verdienste in brons overhandigd. De veteranen waarderen het gebaar dat er na 27 jaar eindelijk vanuit de politiek erkenning is voor het feit dat zij onder zeer moeilijke omstandigheden moesten opereren. Ze hopen dat hiermee het beeld verandert dat zij niets hebben gedaan tegen de Bosnisch-Servische troepen. In hetzelfde jaar biedt Nederland eindelijk ook 'diepste excuses' aan de nabestaanden van de slachtoffers aan.

Dutchbat_eerherstel

In het kort

  • Het uiteenvallen van Joegoslavië leidt tot een bloedige burgeroorlog. De strijd is het ergst in Bosnië-Herzegovina.  De VN creëert hier veilige gebieden die de opgejaagde moslims moet beschermen. Zoals Srebrenica waar Dutchbat III is gestationeerd.

  • In 1995 vallen Bosnisch-Servische soldaten de moslimenclave Srebrenica aan. De troepen vermoorden meer dan 8000 vluchtende moslims, meest mannen. De genocide gebeurt in de bergen, buiten het zicht van Dutchbat III.

  • Volgens de Hoge Raad in 2019 is Nederland deels verantwoordelijk voor de dood van 350 mannen. Dutchbat had hen de keuze moeten bieden om op de compound te blijven of weg te gaan. De uitspraak is pijnlijk voor Dutchbat III. Ze hebben geen mensen vermoord, maar zijn wel medeschuldig gemaakt aan een genocide.

  • In de publieke opinie bestaat het beeld dat Dutchbat III de strijd niet aan durft te gaan. Dat is niet waar. Ondanks hun gebrekkige uitrusting hebben ze geprobeerd de opmars van de Serviërs te vertragen.

  • De internationale gemeenschap laat het afweten wanneer de Nederlandse troepen om luchtsteun vragen. Waarbij het onmogelijk is om de macht over te nemen aan Servisch-Bosnische militairen tegen te houden. Dutchbat III voelt zich in de steek gelaten en verraden.

  • In 2022 biedt premier Rutte namens de Nederlandse regering excuses aan Dutchbat III aan. Vanwege het gebrek aan steun en onvoldoende zorg na terugkeer van de militairen in Nederland.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door BNNVARA

Ook interessant

om te weten